Η θεματική έκθεση ESPN για την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες για τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα στην Ελλάδα.

Στην Ελλάδα, δεν υπάρχει ούτε εθνικός ούτε υποεθνικός ορισμός των «βασικών υπηρεσιών» ως τέτοιων. Ο μόνος σχετικός ορισμός, ο οποίος είναι αρκετά γενικός, αφορά την ονομασία των επιχειρήσεων που παρέχουν «υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος». Επίσης, είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς ότι υπάρχει εθνικός ή υποεθνικός ορισμός των «ατόμων με χαμηλά εισοδήματα» που χρησιμοποιείται στην Ελλάδα στο πλαίσιο της παροχής των έξι βασικών υπηρεσιών που εξετάζονται, δηλαδή ύδρευσης, αποχέτευσης, ενέργειας, δημόσιας συγκοινωνίας, ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένα μέτρα που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της πρόσβασης ορισμένων κατηγοριών ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων στις περισσότερες από αυτές τις υπηρεσίες. Αν και δεν γίνεται σαφής αναφορά στα άτομα με χαμηλά εισοδήματα, μπορεί να υποστηριχθεί ότι αυτές οι κατηγορίες περιλαμβάνουν ενδεχομένως άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Η επιλεξιμότητα για την ωφέλεια από αυτά τα μέτρα βασίζεται κυρίως στην εκπλήρωση ορισμένων κριτηρίων εισοδήματος. Συνήθως, αυτά τα κριτήρια είναι τα ίδια που εφαρμόζονται για την παραχώρηση επιλεξιμότητας για το Επίδομα Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ένα είδος εγγυημένου ελάχιστου εισοδήματος): ωστόσο, θεωρούνται πολύ αυστηρά, καλύπτοντας μόνο τα πιο αδύναμα άτομα.

Η πρόσβαση στις υπηρεσίες ύδρευσης διευκολύνεται μέσω της παροχής μειωμένων τιμών και/ή παροχών σε είδος για τα άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, ανάλογα με την περιοχή διαμονής και τον αντίστοιχο πάροχο. Οι υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης συνδυάζονται ως μία υπηρεσία. Ωστόσο, δεν υπάρχουν μέτρα που να υποστηρίζουν τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα στην πρόσβαση στις υπηρεσίες αποχέτευσης. Δύο βασικά μέτρα εφαρμόζονται στην Ελλάδα σε εθνικό επίπεδο για να στηρίξουν τα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα στη χρήση ενεργειακών υπηρεσιών. Αυτά είναι: (α) το Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο (μειωμένα τιμολόγια για τα νοικοκυριά στις ενεργειακές τους δαπάνες) και (β) η επιδότηση πετρελαίου θέρμανσης (μέσο-δοκιμαστικό χρηματικό επίδομα για τα έξοδα πετρελαίου θέρμανσης των νοικοκυριών).

Όσον αφορά τις δημόσιες ψηφιακές υπηρεσίες στην Ελλάδα, φαίνεται ότι, αν και πολλές δημόσιες ψηφιακές υπηρεσίες έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, δεν υπάρχουν μέτρα που να στοχεύουν ειδικά στα άτομα με χαμηλά εισοδήματα για την πρόσβασή τους σε αυτές τις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες. Η σωστή εφαρμογή της Οδηγίας 2014/92/ΕΕ στην Ελλάδα, η οποία μεταφέρθηκε καθυστερημένα στην ελληνική νομοθεσία με τον Νόμο 4465/2017, εμποδίστηκε από τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν από τις 18 Ιουλίου 2015 έως τις 31 Αυγούστου 2019 για να προστατευτεί το τραπεζικό σύστημα της χώρας.

Ορισμένα από αυτά τα μέτρα αποτελούν μέρος του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου για την Κοινωνική Ένταξη, το οποίο καταρτίστηκε στο πλαίσιο της εκπλήρωσης της θεματικής προκαταρκτικής προϋπόθεσης των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων για την προγραμματική περίοδο 2014-2020. Ωστόσο, αυτό το πλαίσιο δεν συνιστά στρατηγική για την κοινωνική ένταξη και δεν περιλαμβάνει ούτε συγκεκριμένο δημόσιο επενδυτικό σχέδιο για τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα με σαφώς καθορισμένους στόχους, στοχευμένα μέτρα και σταθερές διαρθρωτικές ρυθμίσεις, ούτε κατάλληλο χρηματοδοτικό πλαίσιο.

Η μόνη συνεχιζόμενη μεταρρύθμιση των μέτρων που στοχεύουν στη βελτίωση της πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες αφορά τη συγκεκριμένη δέσμευση των ελληνικών αρχών στο πλαίσιο της μετα-προγραμματικής παρακολούθησης για την αναθεώρηση του συστήματος επιδοτήσεων για τις τοπικές δημόσιες συγκοινωνίες μέχρι το τέλος του 2019. Ωστόσο, η πρόοδος στην εφαρμογή της μεταρρύθμισης των επιδοτήσεων μεταφορών είναι μάλλον αργή, ενώ έχουν εγερθεί ερωτήματα σχετικά με το αν και σε ποιο βαθμό αυτή η μεταρρύθμιση θα διευκολύνει ή θα εμποδίσει την πρόσβαση των ατόμων με χαμηλά εισοδήματα στις δημόσιες συγκοινωνίες. Παρά το γεγονός ότι έχουν ληφθεί μια σειρά από πολιτικές και δράσεις από διαδοχικές κυβερνήσεις τα τελευταία χρόνια για να διευκολύνουν την πρόσβαση στις υπηρεσίες δημόσιων συγκοινωνιών για ορισμένες ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, αυτά τα μέτρα δεν είναι ειδικά στοχευμένα σε άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Χρειάζεται συντονισμένη δράση με τη μορφή συγκεκριμένων πολιτικών μέτρων και πρωτοβουλιών που θα στοχεύουν ειδικά στα άτομα με χαμηλά εισοδήματα, ώστε να διασφαλιστεί ότι θα έχουν πρόσβαση στις συγκοινωνιακές υπηρεσίες σε τιμές που μπορούν να αντέξουν.