Σεμινάριο ΕΚΚΕ: Διαδρομές των Κοινωνικών Επιστημών στην Ελλάδα
ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΚΚΕ: ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ
Κρατίνου 9 και Αθηνάς, Πλατεία Κοτζιά, Αθήνα 105 52
ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ.
Ανάμεσα στους δύο πυλώνες, την Νομική Επιστήμη και την Ιστορία, που τις ορίζουν και τις πλαισιώνουν, δίπλα στα Οικονομικά αλλά και εμπεριέχοντάς τα, οι κοινωνικές επιστήμες βρήκαν έδαφος ν’ ανθήσουν στη διάρκεια του 20ού αιώνα και καθιερώθηκαν ως οι επιστήμες εκείνες που μελετούν το άτομο και την κοινωνία, τις κοινωνικές πραγματικότητες και τις ανθρώπινες ομάδες. Η Κοινωνιολογία και οι Πολιτικές επιστήμες, η Δημογραφία και η Γεωγραφία, οι επιστήμες της Εκπαίδευσης και η Κοινωνική Ψυχολογία, η Ανθρωπολογία, διαμορφώνουν ένα σύνολο επιστημονικών κλάδων που αναζητά να κατανοήσει και να ερμηνεύσει πτυχές του κοινωνικού βίου και της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Στη χώρα μας οι κοινωνικές επιστήμες θεραπεύονται σήμερα σε μια σειρά από πανεπιστημιακά ιδρύματα και ομώνυμες σχολές αλλά και σε ερευνητικά κέντρα μεταξύ των οποίων το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ). Η ύπαρξή τους μάλιστα, όσο και αν υποβαθμίζεται στις μέρες μας, θεωρείται σταθερή και αυτονόητη. Ωστόσο, ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για την ιστορία και την προϊστορία τους.
Άραγε ποιες διαδρομές ακολούθησαν οι κοινωνικές επιστήμες στην Ελλάδα του 20ού αιώνα; Ποια ρεύματα της ευρωπαϊκής κυρίως σκέψης επηρέασαν τους ανθρώπους που τις υπηρέτησαν; Πότε και πώς θεσμοποιήθηκαν ως επιστημονικοί κλάδοι και καθιερώθηκαν ως αυτόνομα ερευνητικά πεδία και αντικείμενα; Πως διαμορφώθηκε από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 το ερευνητικό τοπίο και ποιοι όροι καθόρισαν τις τάσεις στην κοινωνική έρευνα τόσο στη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας όσο και στα χρόνια της μεταπολίτευσης;
Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά επιχειρούν να δώσουν για πρώτη φορά τρεις κύκλοι «ανοιχτών» σεμιναρίων που διοργανώνει το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών για την ιστορία των κοινωνικών επιστημών στην Ελλάδα προσδιορίζοντας και τον δικό του ρόλο στην κοινωνική έρευνα.
Ο πρώτος κύκλος, το εαρινό εξάμηνο του 2017, εστιάζει στην περίοδο θεσμοποίησης των κοινωνικών επιστημών από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τις παραμονές της δικτατορίας το 1967. Στη διάρκειά του ιστορικοί, ανθρωπολόγοι, οικονομολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες, κοινωνιολόγοι και ανθρωπογεωγράφοι συζητούν μεταξύ τους για τις διεργασίες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη και καθιέρωση των κοινωνικών επιστημών στην Ελλάδα. Η διαμόρφωση των γνωστικών αντικειμένων, οι επιρροές από το εξωτερικό, η θεσμοθέτηση των πρώτων εδρών στα πανεπιστήμια και στις ανώτατες σχολές συνιστούν ζητήματα που απασχολούν το σεμινάριο παράλληλα με τις πολιτικές και κοινωνικές πραγματικότητες που συνέβαλαν εξίσου σε διαφορετικού τύπου ιεραρχήσεις των ερευνητικών προτεραιοτήτων την περίοδο αυτή που κλείνει μέσα της την κρίσιμη δεκαετία 1940-50, όπως και την μετεμφυλιοπολεμική δύσκολη αλλά και παραγωγική δεκαεπταετία 1950-67.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 η ίδρυση και λειτουργία ερευνητικών κέντρων, μεταξύ των οποίων το Κέντρο Κοινωνικών Επιστημών Αθηνών (ΚΚΕΑ), συνιστούν ενδείξεις της εκσυγχρονιστικής τροχιάς που προτίθεται να ακολουθήσει η Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν ασφαλή βήματα για την ενσωμάτωσή της στο ευρωπαϊκό ερευνητικό τοπίο. Υπαγορευμένο από την UNESCO και υπό την αιγίδα της το ΚΚΕΑ στεγάζει τις αναζητήσεις Ελλήνων και ξένων κοινωνικών επιστημόνων θέτοντας τις βάσεις για την εδραίωση της εμπειρικής κοινωνικής έρευνας, η οποία θα γνωρίσει μια πρώτη άνθηση, κυρίως από το 1964 μέχρι το 1967, πριν ανακοπεί πρόωρα από την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας.
Ο δεύτερος κύκλος, εαρινό εξάμηνο του 2018, εστιάζει στην περίοδο της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974) και παρακολουθεί όσα καταγράφονται στη διάρκειά της στον «ευαίσθητο» χώρο των κοινωνικών επιστημών. Αν η αρχή της «νέας εποχής» δηλώνεται συμβολικά με τις διώξεις και τις απολύσεις τμήματος του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού, στο σεμινάριο αναδεικνύεται το εύρος και τα διαφορετικά επίπεδα ελέγχου και καταστολής στον ερευνητικό χώρο.
Eξετάζονται, επίσης, το νέο θεσμικό πλαίσιο εντός του οποίου συντελείται, το 1968, η μετάβαση από το «Κέντρο Κοινωνικών Επιστημών Αθηνών» στο «Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών», τα νέα ερευνητικά ρεύματα που βρίσκουν έκφραση στο νεοσύστατο ΕΚΚΕ και η τύχη των ερευνητικών έργων και συνεργασιών που ήταν ακόμη σε εξέλιξη τις μέρες της επιβολής της δικτατορίας. Παράλληλα αναζητούνται οι κατευθύνσεις προς τις οποίες συνεχίστηκε στο εξωτερικό η ερευνητική/επιστημονική δραστηριότητα όσων κοινωνικών επιστημόνων προτίμησαν να εγκαταλείψουν την χώρα, αλλά οι όροι διδασκαλίας των κοινωνικών επιστημών στα «επιτηρούμενα» ελληνικά πανεπιστήμια.
Επιδιώκοντας να φωτίσουμε τα διαφορετικά επίπεδα διείσδυσης του καθεστώτος και κυρίως την ιδιόμορφη κατάσταση στην οποία περιήλθαν οι κοινωνικές επιστήμες ακριβώς επειδή η δικτατορία παρενέβη αναζητώντας νομιμοποιήσεις και δημιουργώντας ερείσματα, παρακολουθούμε την εικόνα που εμφανίζει, μέσα στις απαγορεύσεις, το ελληνικό εκδοτικό τοπίο -ειδικά στο χώρο των κοινωνικών επιστημών, τα επιστημονικά πεδία εντός των οποίων κινείται η εκδοτική δραστηριότητα του ΕΚΚΕ, και τις συντεταγμένες της νεοσύστατης Επιθεώρησης Κοινωνικών Ερευνών. Ο κύκλος αυτός ολοκληρώνεται με μια δημόσια συζήτηση εκπροσώπων διαφόρων ερευνητικών φορέων με θέμα «Έρευνα και δικτατορία».
Ο τρίτος κύκλος, εαρινό εξάμηνο του 2019, εστιάζει στους νέους ορίζοντες που ανοίγονται για τις κοινωνικές επιστήμες και την κοινωνική έρευνα στα χρόνια της μεταπολίτευσης, ιδιαίτερα στην πρώτη κρίσιμη εικοσαετία. Αν η «αποχουντοποίηση» στα ελληνικά πανεπιστήμια προσδιορίστηκε από τη δυναμική του ενεργού αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, στον χώρο των ερευνητικών κέντρων επικαθορίστηκε από τις αμφιθυμίες της δημόσιας διοίκησης και τις διασυνδέσεις με την πολιτική. Στον «ευαίσθητο» χώρο των κοινωνικών ερευνών, ιδιαίτερα, το αίτημα για την αποχουντοποίηση συνδέθηκε με μια κρίση και αναλώθηκε με τους όρους της κρίσιμης μετάβασης.
Στο σεμινάριο εξετάζονται αυτοτελώς οι διαφορετικές περίοδοι που συνδέονται με την ανάδειξη των νέων θεσμικών πλαισίων για την έρευνα και η «έκρηξη» των κοινωνικών επιστημών στα χρόνια της μεταπολίτευσης. Παρακολουθούμε τους όρους διαμόρφωσης του ερευνητικού ιστού στη χώρα, την ανάδυση της συνδικαλιστικής εκπροσώπησης στα ερευνητικά κέντρα, τις προτάσεις διαλόγου των ερευνητών με τους επίσημους κρατικούς φορείς αλλά και τους εκπροσώπους των πολιτικών κομμάτων. Καθώς ο πολιτικός σχεδιασμός συνδέεται και με τις δυναμικές που δημιούργησε για την έρευνα η ένταξη της χώρας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, παρακολουθούμε, εξίσου, τα διαφορετικά πολιτικά πλαίσια της κοινωνικής έρευνας σε συνάρτηση με τα εκάστοτε «χρηματοδοτικά πακέτα».
Το ΕΚΚΕ και οι άνθρωποί του, διοικήσεις και ερευνητικό προσωπικό, βρίσκουν τη θέση τους και σε αυτόν τον σεμιναριακό κύκλο, σε συνάρτηση με τα εκάστοτε ερευνητικά αιτούμενα. Στο ίδιο πλαίσιο παρακολουθούμε την μετάβαση από τις άτυπες ερευνητικές ομάδες στα θεσμοθετημένα ινστιτούτα, την ερευνητική παραγωγή και την αποτύπωσή της στις εκδόσεις του ΕΚΚΕ στην γόνιμη για την κοινωνική έρευνα και το κέντρο μας περίοδο της μεταπολίτευσης.
Οργανωτική Επιτροπή