Οικογενειακή Συνοχή και Κοινωνικοοικονομική Κατάσταση: Μια Πρώτη Διερεύνηση

Με το άρθρο αυτό διερευνάται η έννοια της οικογενειακής συνοχής και, κυρίως, προσεγγίζεται η ένταση των δεσμών αλληλεγγύης που αναπτύσσονται ανάμεσα στα μέλη οικογενειών, όπως εκείνες παρουσιάζονται διαμέσου των δεδομένων της SHARE για έντεκα χώρες της Ευρώπης. Η αναζήτηση ενός λειτουργικού τρόπου μέτρησης της συνοχής που πηγάζει από το εσωτερικό της οικογένειας γίνεται με σκοπό την ευρύτερη κατανόηση των διαδικασιών οι οποίες συνθέτουν την οικογενειακή αλληλεγγύη. Για τις ανάγκες του κειμένου αλλά και του δείκτη που συνολικά σχηματίζεται οι διαφορετικές εκφάνσεις της οικογενειακής συνοχής παρουσιάζονται με άξονα ορισμένες κοινωνικοοικονομικές καταστάσεις και διαφορετικές χώρες. Όσον αφορά τις τελευταίες θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν διακρίνονται μονάχα με βάση γεωγραφικά όρια και ιστορικές παραδόσεις αλλά και με βάση τα γνωστά υποδείγματα κοινωνικού κράτους τα οποία λειτουργούν στον Ευρωπαϊκό χώρο. Γεγονός που εντείνει την αρνητική ή θετική σχέση ανάμεσα στην οικογενειακή συνοχή και τα συστήματα κοινωνικής προστασίας καθώς η άτυπη και η τυπική προστασία συγκρούονται ή αλληλοσυμπληρώνονται. Οδηγό για την ανάλυση αποτελεί ένα βασικό και επικυρωμένο εύρημα της έρευνας: η οικογένεια δεν αποτελεί μια ενιαία και ομοιογενή κατηγορία αλλά συχνά αντανακλά κοινωνικές αποκρυσταλλώσεις ή αντιδράσεις σε  κοινωνικοοικονομικές καταστάσεις που δεν είναι ενιαίες ούτε και ίδιες παντού και πάντα. Τα δεδομένα της SHARE προσφέρουν μια πλούσια όπως και πολύ χρήσιμη δεξαμενή πληροφοριών για τη γήρανση ικανών να διακρίνουν τις διαφορετικές εντάσεις της οικογενειακής συνοχής με βάση τουλάχιστον ορισμένες χώρες και εισοδηματικές ομάδες. Ο λειτουργικός ορισμός που παρουσιάζεται για το δείκτη της οικογενειακής συνοχής περιλαμβάνει ποσοτικά δεδομένα από είκοσι μεταβλητές (δώδεκα βασικές και οκτώ ελεγκτικές). Οι βασικές μεταβλητές χωρίζονται σε τέσσερις υποκατηγορίες ανά διαφορετική ενότητα ενδιαφέροντος: εγγύτητα κατοικίας και συγκατοίκηση, συχνότητα επικοινωνίας και επαφών, μεταβιβάσεις χρόνου και υποστήριξης, μεταβιβάσεις χρηματικών πόρων. Ανάμεσα στα κύρια ευρήματα ξεχωρίζει η διάκριση που υφίσταται μεταξύ τριών ομάδων χωρών, με την υψηλότερη τιμή οικογενειακής συνοχής να συνοδεύει τις χώρες της Μεσογείου και στη συνέχεια οι τιμές να περιορίζονται για την Σκανδιναβία και τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Όσον αφορά τη σχέση της οικογενειακής συνοχής με το εισόδημα, φαίνεται πως η ροπή προς αλληλεγγύη γενικά αυξάνει καθώς αυξάνει το εισόδημα. Το πλουσιότερο μέρος του δείγματος συνδέεται με περισσότερη αλληλεγγύη, και σε όλες τις χώρες η συσχέτιση αυτή είναι έντονη ενώ το φτωχότερο μέρος παρουσιάζει σχετικά μικρότερη αλληλεγγύη. Τα ευρήματα, επίσης, φανερώνουν πως η παρουσία ενός ηλικιωμένου ατόμου (άνω των 75 ετών) στην οικογένεια ή ενός ατόμου με κακή κατάσταση υγείας δοκιμάζει την ένταση της συνοχής της δίχως η αυξημένη ανάγκη να βρίσκει την αναμενόμενη ανταπόκριση σε κάθε χώρα ή εισοδηματική ομάδα. Για τις τέσσερις ενότητες που συνθέτουν το συνολικό δείκτη αξίζει να σημειωθεί πως στο σύνολό τους αναπαράγουν επίμονα ένα χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου ενισχύοντας την ανάγκη περαιτέρω διερεύνησης της σημασίας που έχει η δομή της οικογένειας και οι σχέσεις στο εσωτερικό της ως ερμηνευτικά εργαλεία διεργασιών από ολόκληρο το φάσμα της κοινωνικής προστασίας.