Μια δεκαετία ελληνικής πολιτικής για τη μετανάστευση και το άσυλο (2015-2024): Συμμετοχή της ΕΕ, ανθρωπιστικές υποχρεώσεις και ανησυχίες για την ασφάλεια

Η Ελλάδα βρισκόταν στην πρώτη γραμμή της εφαρμογής της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για τη μετανάστευση και το άσυλο κατά τη διάρκεια της μεταναστευτικής κρίσης του 2015-2016. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, υπολογίζεται ότι περισσότεροι από ένα εκατομμύριο μετανάστες και πρόσφυγες ταξίδεψαν μέσω της Ελλάδας, κινούμενοι προς άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Το τεράστιο μέγεθος αυτού του παροδικού πληθυσμού -και οι πολύπλευρες πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις του στις ευρωπαϊκές χώρες- ώθησε την ΕΕ να προσπαθήσει να περιορίσει την εισροή μεταναστών στην Ελλάδα και, κατ' επέκταση, στα κράτη μέλη της. Το 2023, σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, ένα τραγικό ναυάγιο κοντά στην Πύλο που στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 600 ανθρώπους, καθώς και οι συνεχιζόμενες συζητήσεις από διάφορους φορείς και οργανώσεις σχετικά με τις επαναπροωθήσεις μεταναστών στην Ελλάδα, έφεραν τη χώρα στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος για άλλη μια φορά.

Σε αυτό το πλαίσιο, το παρόν άρθρο έχει ως στόχο να περιγράψει τις βασικές εξελίξεις στην ελληνική μεταναστευτική και προσφυγική πολιτική κατά την τελευταία δεκαετία. Επιπλέον, θα παράσχει μια επισκόπηση των οργανικών πρωτοβουλιών της ΕΕ που βοήθησαν την Ελλάδα να αντιμετωπίσει αυτή την εξελισσόμενη και πιεστική κατάσταση. Στο άρθρο θα συζητηθεί η δημιουργία του μηχανισμού ανθρωπιστικής βοήθειας για την επείγουσα στήριξη της μετανάστευσης και της στέγασης (ESTIA), ο οποίος εξυπηρετεί την καλύτερη αντιμετώπιση των άμεσων και μακροπρόθεσμων αναγκών των αιτούντων άσυλο στη χώρα. Επιπλέον, θα παρουσιάσει τις κύριες πρωτοβουλίες που ανέλαβε η ΕΕ στο πλαίσιο του θεματολογίου της για τη μετανάστευση του 2015. Εκτός από τα προγράμματα επανεγκατάστασης και μετεγκατάστασης, η κύρια έμφαση θα δοθεί στην εφαρμογή της «προσέγγισης hotspot» της ΕΕ και στις επιπτώσεις της τόσο στην Ελλάδα όσο και στον προαναφερόμενο πληθυσμό προσφύγων και αιτούντων άσυλο.

Η τρίτη πτυχή που διερευνά το άρθρο αυτό είναι η οπλοποίηση των μεταναστών και προσφύγων από την Τουρκία στην περιοχή του Έβρου στην Ελλάδα την άνοιξη του 2020. Το άρθρο θα συζητήσει συγκεκριμένα την υποστήριξη που παρέχει η ΕΕ στην Ελλάδα τόσο με συμβολικές χειρονομίες όσο και με απτά μέτρα. Επιπλέον, θα καλύψει τον μεταβαλλόμενο λόγο της ΕΕ σχετικά με τον ρόλο της Ελλάδας ως προστάτη των συνόρων της ΕΕ. Το άρθρο θα κλείσει με μια σύντομη αναφορά στις μελλοντικές προκλήσεις που συνδέονται άμεσα με τη διαχείριση της μετανάστευσης στις παρυφές της ΕΕ: την ενσωμάτωση των προσφύγων στην κοινωνία υποδοχής, την εξισορρόπηση των ανησυχιών για την ασφάλεια με τις ανθρωπιστικές υποχρεώσεις και το εξελισσόμενο πολιτικό τοπίο όσον αφορά τη διαχείριση της μετανάστευσης εντός της ΕΕ.