Αποτελέσματα έρευνας για τις κοινωνικές επιπτώσεις του αστικού σχεδιασμού και του σχεδιασμού βιώσιμης ανάπτυξης των πόλεων Τόμος II.

Έργο, συντελεστές και έρευνα

Το έργο Κοινωνικές επιπτώσεις του αστικού σχεδιασµού και του σχεδιασµού βιώσιµης ανάπτυξης των πόλεων αποτελεί πακέτο εργασίας (ΠΕ5) του γενικότερου ερευνητικού προγράµµατος Κοινωνικές επιπτώσεις και δηµόσιες πολιτικές στους τοµείς της ενέργειας, της βιοµηχανίας, του αστικού σχεδιασµού, και των υποδοµών του διαδικτύου. Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών ανέλαβε «να διερευνήσει τις διαστάσεις κρίσιµων παραγωγικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αξιολογείται ότι προκαλούν έντονες αλλά και άµεσες κοινωνικές και οικονοµικές επιπτώσεις. Τέτοια κρίσιµα πεδία αποτελούν: η Ενέργεια, η Βιοµηχανία, το Διαδίκτυο, η Αστική Ανάπτυξη και το Περιβάλλον». Ο Επιστηµονικός Υπεύθυνος του προαναφερόµενου ερευνητικού προγράµµατος του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών είναι ο Καθηγητής Νίκος Δεµερτζής, Διευθυντής του ΙΚΕ και Πρόεδρος του ΕΚΚΕ και συνυπεύθυνος, ο ερευνητής Νίκος Γεωργαράκης. Η σύνθεση της ερευνητικής οµάδας έργου είναι η εξής: Καλλισθένη Αβδελίδη, Επιστηµονική Υπεύθυνη του έργου, αρχιτέκτων D.P.L.G., πολεοδόµος-χωροτάκτης µε ερευνητική ειδικότητα σε θέµατα κοινωνικής θεώρησης του αστικού σχεδιασµού και φυσικής µορφολογίας του πολεοδοµηµένου ιστού, ερευνήτρια ΙΚΕ/ΕΚΚΕ, Αθηνά Βιτοπούλου, Δρ αρχιτέκτων-πολεοδόµος, µε ειδικότητα σε θέµατα θεωρίας και πρακτικής του αστικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού και ιστορίας της πόλης και της πολεοδοµίας, διδάσκουσα ΑΠΘ και ΣΕΠ ΕΑΠ, εξωτερική συνεργάτιδα ΕΚΚΕ, Φιλύρα Βλαστού-Δηµοπούλου, κοινωνική- περιβαλλοντική ψυχολόγος, µε ειδικότητα σε θέµατα αστικού χώρου, εξωτερική συνεργάτης ΕΚΚΕ, Γεωργία Γεµενετζή, Δρ αρχιτέκτων-πολεοδόµος, µε ειδικότητα σε θέµατα χωρικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού και χωρικής-αστικής ανάλυσης, επιστηµονική συνεργάτης και διδάσκουσα ΑΠΘ και ΕΑΠ, εξωτερική συνεργάτης ΕΚΚΕ, Κώστας Γκόρτσος, αρχιτέκτων-πολεοδόµος, µε ειδικότητα σε θέµατα πολεοδοµικών θεσµών και οικιστικής ανάπτυξης, ερευνητής ΙΚΕ/ΕΚΚΕ, Ευθαλία Μάσσου, (υποξήφια) διδάκτωρ, µαθηµατικός εφαρµογών µε ειδικότητα σε θέµατα στατιστικής σε κοινωνικές επιστήµες, εξωτερική συνεργάτης ΕΚΚΕ, Κώστας Σακελλαρόπουλος, οικονοµολόγος-πολεοδόµος µε ειδικότητα σε θέµατα περιβάλλοντος και αστικού σχεδιασµού, ερευνητής ΕΚΚΕ. Στο έργο, συνεργάστηκαν επίσης, στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης, οι φοιτήτριες Ευαγγελία Γατσάκου και Αικατερίνη Γκόρτσου από το Τµήµα Πολεοδοµίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, και η φοιτήτρια Αγάθη Σιανούδη από το Τµήµα Αρχιτεκτονικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της ερευνητικής της εργασίας του τελευταίου έτους σπουδών. Το αντικείµενο του εν λόγω έργου και πακέτου εργασίας του προαναφερθέντος ερευνητικού προγράµµατος αφορά τη µελέτη των επεµβάσεων αστικού σχεδιασµού στην Αθήνα, µε ανάδειξη των προσεγγίσεων του πεδίου αστικής ανάπτυξης για τη διερεύνηση των κοινωνικών επιπτώσεων του αστικού σχεδιασµού. Η διερεύνηση συµπεριέλαβε ποιοτική επιτόπια έρευνα και µελέτες περίπτωσης σχετικά µε κοινόχρηστους χώρους που αναδιαµορφώθηκαν µε επεµβάσεις αστικού σχεδιασµού κυρίως µετά το 1997 σε κεντρικές και προαστιακές περιοχές της πόλης της Αθήνας. Γενικότερος στόχος των εργασιών του έργου ήταν η συγκρότηση ενός σώµατος θεωρητικών και εµπειρικών δεδοµένων κατάλληλων για την επιστηµονική υποστήριξη των παραδοτέων του έργου στο πρόγραµµα. Τα παραδοτέα είναι τα εξής είναι η συστηµατική ανασκόπηση µε δυνατότητα µετα-ανάλυσης στο πλαίσιο του αστικού προγραµµατισµού και σχεδιασµού καθώς και η διατύπωση προτάσεων αναφορικά µε τις κοινωνικές επιπτώσεις του αστικού σχεδιασµού και της βιώσιµης ανάπτυξης των πόλεων, ειδικότερα της πόλης της Αθήνας η οποία αποτέλεσε το παράδειγµα για το εν λόγω έργο. Η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε για το σύνολο του έργου συµπεριέλαβε ανάλυση δευτερογενών και πρωτογενών δεδοµένων που συλλέχτηκαν και δηµιουργήθηκαν για τις ανάγκες της ερευνητικής εργασίας. Συγκεκριµένα, στο έργο εξετάστηκαν τα εξής:

•  Οι επεµβάσεις αστικού σχεδιασµού µε συλλογή στοιχείων για την πόλη της Αθήνας και για επιλεγµένα διεθνή παραδείγµατα, µε ένταξή τους στον κατάλογοµήτρα καταγραφής και τυπολογίας των επεµβάσεων αστικού σχεδιασµού που καταρτίστηκε µε αυτή την προοπτική. Βάσει αυτής της προεργασίας επιλέχτηκε µια σειρά χώρων επέµβασης αστικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού για τη διεξαγωγή µελετών περίπτωσης. Η Περιοχή Μελέτης Α περιλαµβάνει τέσσερεις πλατείες της κεντρικής περιοχής της Αθήνας, γειτονικές µεταξύ τους. Συγκεκριµένα πρόκειται για την πλατεία Οµόνοιας, την πλατεία Εθνικής Αντίστασης-Κοτζιά, την πλατεία Βαρβακείου Αγοράς και την πλατεία Μοναστηρακίου. Η Περιοχή Μελέτης Β περιλαµβάνει δύο πεζόδροµους που βρίσκονται στη ζώνη ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, στην όµορη ζώνη της ευρύτερης περιοχής διεθνούς αρχαιολογικού και πολιτισµικού πάρκου της Αθήνας (Ακρόπολη, Ολυµπιείο έως Κεραµεικό, Μουσείο Ακρόπολης και Σύγχρονης Τέχνης) και γειτνιάζει µε την παραδοσιακή οικιστική συνοικία της Πλάκας και την παλαιά συνοικία Μακρυγιάννη. Πρόκειται για την Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Στρατηγού Μακρυγιάννη µαζί µε το Νέο Μουσείο Ακρόπολης. Η Περιοχή Μελέτης Γ περιλαµβάνει την πρόσφατη κατασκευή του Κέντρου Πολιτισµού Ίδρυµα-Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) στην έκταση του πρώην Ιππόδροµου Αθήνας η οποία γειτνιάζει µε τον Όρµο Φαλήρου της µητροπολιτικής παραλιακής ζώνης. Η Περιοχή Μελέτης Δ περιλαµβάνει τον επιµήκη χώρο πρασίνου, όµορο προς τη σιδηροδροµική γραµµή ΗΣΑΠ Πειραιά προς Αθήνα µεταξύ Λεωφόρου Κηφισού και σταθµό ηλεκτρικού Μοσχάτου και γειτονεύει µε τη βιοµηχανική περιοχή µεταξύ οδών Θεσσαλονίκης και Πειραιώς. Τέλος, η Περιοχή Μελέτης Ε περιλαµβάνει µια σειρά από κοινόχρηστους χώρους διάσπαρτους εντός αστικού ιστού στην περιοχή του Αγ. Ελευθερίου- Εργατικών Κατοικιών, η οποία γειτνιάζει µε τη Λεωφόρο Κηφισού. Οι προαναφερόµενοι χώροι µελέτης αναδιαµορφώθηκαν µε επεµβάσεις διαδοχικών και διαφορετικών διαδικασιών αστικού σχεδιασµού που εντούτοις η ολοκλήρωσή τους έλαβε χώρα κατά την περίοδο µετά την ψήφιση του νόµου 2508/1997 (ΦΕΚ Α124/13.6.1997) περί «Βιώσιµης οικιστικής ανάπτυξης των πόλεων και οικισµών της χώρας κτλ». Οι διαδικασίες ανάπλασης για τις περιπτώσεις µελέτης του έργου είναι οι εξής: ανοιχτός ή κλειστός, εθνικός ή διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισµός (Οµόνοια, Μοναστηράκι, Αρεοπαγίτου, ΚΠΙΣΝ), δι’ αυτεπιστασίας από την τεχνική υπηρεσία του δήµου (Μοσχάτο, Αιγάλεω), εργολαβία (Μοσχάτο), ανάθεση από το δήµο (Κοτζιά, Βαρβάκειος).
• Η κοινωνικο-δηµογραφική ταυτοποίηση των γύρω περιοχών των αστικών επεµβάσεων προκειµένου να αναδειχτούν τα κοινωνικά/πληθυσµιακά σύνολα αναφοράς για την ένταξη των χωρικών επεµβάσεων στον αστικό δηµόσιο χώρο της σύγχρονης πόλης στον τοπικό κοινωνικό αστικό ιστό, για ένα σύνολο συναφών ασικών επεµβάσεων. Εξετάστηκε το ζήτηµα της κοινωνικής µίξης για τις επιλεγµένες περιοχές µελέτης Α, Β, Γ, Δ και Ε, µέσα από την εξής οπτική: καθώς οι επιλεγµένες περιοχές µελέτης περίπτωσης αφορούν στο δηµόσιο ανοιχτό χώρο της πόλης ο οποίος συνεπάγεται το δικαίωµα χρήσης για οποιονδήποτε, επιλέγεται η έννοια της κοινωνικής µίξης που επικεντρώνεται στην αστικότητα και την ετερογένεια και προσδιορίζεται από τα κοινωνικο-δηµογραφικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών/πληθυσµιακών συνόλων. Το γενικότερο ζήτηµα το οποίο τίθεται από την εργασία αυτή είναι κατά πόσο η κοινωνική σύνθεση των κοινωνικών/πληθυσµιακών συνόλων αναφοράς για τις επεµβάσεις αστικού σχεδιασµού, µε γεωγραφική κατανοµή διασποράς ή, αντίθετα, συγκέντρωσης των στρωµάτων και ειδικών οµάδων πληθυσµού που προσδιορίζονται µε κοινωνικο-δηµογραφικές µεταβλητές, συµβάλλει ή όχι στη βελτίωση των συνθηκών ζωής σε τµήµατα των µεγάλων σύγχρονων πόλεων. Η προσέγγιση στοχεύει στην ανάπτυξη εργαλείου για τη διαπίστωση και την παρακολούθηση των συσχετίσεων των κοινωνικών συνόλων αναφοράς για τον χώρο επέµβασης και για την περιοχή ένταξής του στον τοπικό κοινωνικό ιστό µε τις αλλαγές του δηµόσιου αστικού χώρου, στην περίπτωση συνόλων συναφών χωρικών επεµβάσεων που καθορίζονται στο πλαίσιο αστικής πολιτικής προγραµµατισµού και σχεδιασµού αστικών επεµβάσεων, κυρίως σε τοπικό επίπεδο αυτοδιοίκησης και διακυβέρνησης.
• Η µεταβολή των χρήσεων γης που συνοδεύει τις αλλαγές του αστικού χώρου στο πλαίσιο της εξέτασης της επίδρασης του αστικού σχεδιασµού στη λειτουργική και χωρική οργάνωση της όµορης περιοχής ενός χώρου επέµβασης. Με στόχο τη διαµόρφωση εργαλείου αστικού σχεδιασµού γίνεται επιτόπια καταγραφή των χρήσεων γης (πριν και µετά την αστική επέµβαση) και στατιστική και χαρτογραφική ανάλυση στη βάση κατηγοριοποίησης των γενικών και ειδικών χρήσεων γης. Ο αστικός σχεδιασµός είναι ένα ειδικό επίπεδο χωρικού και ολοκληρωµένου σχεδιασµού που αφορά συγκεκριµένα τµήµατα του χώρου της σύγχρονης πόλης. Η εξέταση αναφέρεται στις µελέτες περίπτωσης Α, Β και Γ του έργου. Η διερεύνηση των 18 αναλυτικών χρήσεων γης και της µίξης τους, µε αποτυπώσεις της πραγµατικότητας σε τακτά χρονικά διαστήµατα και µε την κατάρτιση δεικτών παρακολούθησης των αλλαγών κατά είδος, ποσοστιαία µεγέθη και πλήθος των επιµέρους χρήσεων στα όµορα προς το χώρο µελέτης οικοδοµικά τετράγωνα, επιτρέπει την αξιολόγηση των επιπτώσεων των επεµβάσεων αστικού σχεδιασµού σε οριοθετηµένα τµήµατα της πόλης, µε κατεύθυνση την εκτίµηση της ελκυστικότητας και της ανάπτυξης της περιοχής σε άµεση συσχέτιση µε τις αλλαγές του αστικού χώρου λόγω συγκεκριµένης επέµβασης.
• Η εµπορικότητα και η προσαρµογή των επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων σε δηµόσιους χώρους µετά την αστική ανάπλασή τους στο πλαίσιο της εξέτασης της καθηµερινής ζωής µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά µιας κεντρικής πλατείας της Αθήνας. Με την καταγραφή όλων των κτιρίων, εγκαταστάσεων και εξυπηρετήσεων που βρίσκονται στο επίπεδο του ισογείου µε πρόσωπο στις πλατείες της µελέτης περίπτωσης Α του έργου και την ανάλυση των καταγραφών σύµφωνα µε την κωδικοποίησή τους κατά χρήσεις χρήσεων, η εργασία εντάσσεται στην προκαταρκτική φάση της επιτόπιας έρευνας µε ερωτηµατολόγιο που απευθύνθηκε στην οµάδα-στόχο των επιχειρηµατιών και των εργαζόµενων σε όλους τους προαναφερόµενους επαγγελµατικούς χώρους. Η αυτοτελής αυτή εργασία διερευνά την πραγµατικότητα σχετικά µε τις σηµερινές καταγεγραµµένες οικονοµικές δραστηριότητες των πλατειών και τις αλλαγές τους που εντοπίζονται από τις απαντήσεις των ερωτώµενων και στοχεύει στην εκτίµηση της καθηµερινής ζωής που συνδέεται µε την επιχειρηµατικότητα και ειδικότερα µε την εµπορικότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε πλατείας. Στοχεύει επίσης στην ανάδειξη του συνόλου των συγκεκριµένων πλατειών που συνιστά µια περίπτωση αναδιαµορφωµένων δηµόσιων χώρων και βρίσκονται σε προνοµιακή θέση στην καρδιά του ιστορικού και εµπορικού κέντρου µιας µεγάλης πόλης µε µακραίωνη ιστορία όπως είναι η Αθήνα.
•  Ο πολιτικός και επιστηµονικός λόγος ο οποίος επιχειρεί να θεµελιώσει τη λογική των επεµβάσεων αστικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού σχετικά µε την αναγκαιότητα, την κοινωνική αποδοχή και τις δυνατότητες και προοπτικές υλοποίησης των επεµβάσεων αστικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού. Η µεθοδολογική προσέγγιση για τη διερεύνηση των ζητηµάτων αυτών βασίστηκε στην καταγραφή, για τους χώρους των µελετών περίπτωσης του έργου Α, Β, Γ, Δ και Ε, η οποία έγινε µε ηµιδοµηµένες συνεντεύξεις και µε ανασκόπηση δηµοσιευµένου και αρχειακού υλικού, αφορά τις απόψεις και τις αντιλήψεις µε βάση την εµπειρία και την οπτική δύο κατηγοριών εµπλεκόµενων δρώντων. Η µία κατηγορία είναι αυτή των δηµόσιων φορέων λήψης αποφάσεων, σχεδιασµού και υλοποίησης των επεµβάσεων και η δεύτερη είναι αυτή των ειδικών επιστηµόνων, µελετητών δηµιουργών ή/και ερευνητών. Η διερεύνηση αποσκοπεί στην εύρεση των χαρακτηριστικών των υπό µελέτη αστικών επεµβάσεων κατ’ είδος και εµβέλεια και στη στάθµιση των προσδοκώµενων αποτελεσµάτων όσον αφορά κυρίως: στην κοινωνική τους διάσταση, στην ένταξή τους σε ευρύτερες αστικές στρατηγικές, στα πολεοδοµικά πρότυπα και µοντέλα που διαπερνούν τον σχεδιασµό και την υλοποίησή τους και στις επιπτώσεις τους αναφορικά µε τις «ωφελούµενες» οµάδες πληθυσµού. Επίσης, η διερεύνηση αποσκοπεί στην εύρεση των σηµασιών των επεµβάσεων αστικού σχεδιασµού σύµφωνα µε τη θεµατολογία που αναγνωρίζεται στο λόγο των προαναφερόµενων κατηγοριών εµπλεκόµενων δρώντων.
• Η σχέση ορισµένης οµάδας χρηστών αναδιαµορφωµένων χώρων µε τις αστικές αναπλάσεις τους και τον δηµόσιο αστικό χώρο. Το συγκεκριµένο κοινωνικό σύνολο των ατόµων που δραστηριοποιούνται και εργάζονται εντός αναδιαµορφωµένου χώρου διερευνήθηκε µε τη διεξαγωγή έρευνας πεδίου µε δοµηµένο ερωτηµατολόγιο που απευθύνθηκε στους ιδιοκτήτες, στελέχη ή υπάλληλοι όλων των επιχειρήσεων, των γραφείων υπηρεσιών κ.ά. στις τέσσερις πλατείες της µελέτης περίπτωσης Α. Το ερωτηµατολόγιο περιλαµβάνει 40 κλειστές και ανοιχτές ερωτήσεις κατανεµηµένες σε τρεις ενότητες (Ι. Ο Ερωτώµενος, ΙΙ. Ο Επαγγελµατικός Χώρος και η Επιχείρηση, ΙΙΙ. Αντίληψη του Ερωτώµενου για τον Κοινόχρηστο Χώρο, τη Γύρω Περιοχή στην οποία εντάσσεται αυτός και την Ανάπλασή του), εξειδικευµένη χαρτογραφική αναπαράσταση και συνοδευτική σελίδα ανά πλατεία. Ο σχεδιασµός και η κατάρτιση αυτών αποσκοπεί στην άντληση πληροφοριών µε αναφορά στη γνώση, την αντίληψη και τις εµπειρίες των ερωτώµενων σχετικά µε τους συγκεκριµένους χώρους, τις αναπλάσεις τους και τον αστικό δηµόσιο ανοιχτό χώρο γενικότερα. Η ποσοτική ανάλυση αποσκοπεί στην εµπειρική εκτίµηση των κοινωνικών, οικονοµικών και χωρικών επιπτώσεων των αστικών επεµβάσεων και εστιάζει στην εύρεση του συγκεκριµένου χαρακτήρα της κάθε πλατείας ξεχωριστά και του συνόλου αυτών ως µελέτη περίπτωσης σχετικά µε: (α) την ανάπτυξη των επιχειρηµατικών, ειδικότερα εµπορικών, υπηρεσιών κ.ά. δραστηριοτήτων που αφορούν στην αστική δηµόσια και ιδιωτική λειτουργία των πλατειών εντός της πόλης και της κεντρικής της περιοχής σε σχέση µε τις προγενέστερες αναπλάσεις αλλά και µε τα πρόσφατα γεγονότα της οικονοµικής και προσφυγικής κρίσης ώστε να σταθµιστούν οι επιδράσεις και οι διαφορετικές αιτίες τους, (β) τον προσδιορισµό και την εκτίµηση της περιοχής ένταξης των πλατειών µε τη σηµερινή τους κατάσταση στον τοπικό κοινωνικό αστικό ιστό, (γ) τον προσδιορισµό και την εκτίµηση της σηµερινής χρήσης των πλατειών σύµφωνα µε τις δραστηριότητες που συµβαίνουν εκεί, τη συχνότητά τους και τις κατηγορίες των χρηστών/επισκεπτών τους, (δ) τις αλλαγές αυτών µέσα στο χρόνο, (ε) τη κρίση για τα κύρια προβλήµατα των χώρων, τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατά τους αναφορικά µε τις προγενέστερες αναπλάσεις, σε σύνδεση µε τις σχέσεις των ερωτώµενων µε τους συγκεκριµένους δηµόσιους χώρους και την επιχειρηµατική/ επαγγελµατική δραστηριοποίησή τους σε αυτούς, (στ) τη στάση των ερωτώµενων αναφορικά µε τη συµµετοχή τους και τη διαβούλευση στο πλαίσιο διαδικασιών αστικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού για το χώρο και τη γύρω περιοχή του.
• Η κοινωνική µίξη, σχετικά µε τους χώρους επέµβασης και τις περιοχές ένταξής τους στον κοινωνικό-αστικό ιστό στο πλαίσιο διερεύνησης των κοινωνικών επιπτώσεων των χωρικών επεµβάσεων, µε την προσέγγισή της µε όρους προβλήµατος προς επίλυση µέσω µετα-ανάλυσης. Επιχειρεί να καταρτίσει ένα µοντέλο µετα-ανάλυσης που να µπορεί να εφαρµοστεί σε ένα πεδίο ετεροειδούς παραγωγής µελετών και ερευνών µε το οποίο συσχετίζεται το αντικείµενο του έργου. Για τον σκοπό αυτό, αποδείχτηκε σηµαντικός ο εννοιολογικός προσδιορισµός των ζητηµάτων για τη µελέτη µε συστηµατική ανασκόπηση και µετα-ανάλυση και του προβλήµατος προς επίλυση µε καθοριστικής σηµασίας την ύπαρξη κατάλληλων δεδοµένων. Επιλέχτηκαν έρευνες που έγιναν κατά το παρελθόν και αφορούν τους Η κοινωνική µίξη, σχετικά µε τους χώρους επέµβασης και τις περιοχές ένταξής τους στον κοινωνικό-αστικό ιστό στο πλαίσιο διερεύνησης των κοινωνικών επιπτώσεων των χωρικών επεµβάσεων, µε την προσέγγισή της µε όρους προβλήµατος προς επίλυση µέσω µετα-ανάλυσης. Επιχειρεί να καταρτίσει ένα µοντέλο µετα-ανάλυσης που να µπορεί να εφαρµοστεί σε ένα πεδίο ετεροειδούς παραγωγής µελετών και ερευνών µε το οποίο συσχετίζεται το αντικείµενο του έργου. Για τον σκοπό αυτό, αποδείχτηκε σηµαντικός ο εννοιολογικός προσδιορισµός των ζητηµάτων για τη µελέτη µε συστηµατική ανασκόπηση και µετα-ανάλυση και του προβλήµατος προς επίλυση µε καθοριστικής σηµασίας την ύπαρξη κατάλληλων δεδοµένων. Επιλέχτηκαν έρευνες που έγιναν κατά το παρελθόν και αφορούν τους.
• Το πλαίσιο, οι άξονες αναφοράς των προτάσεων και οι προτάσεις για τη χρήση και την ανάπτυξη της διαδικασίας εκτίµησης των κοινωνικών επιπτώσεων των επεµβάσεων αστικού σχεδιασµού. Από τη συνολική εµπειρική διερεύνηση του έργου στη βάση των µεθοδολογικών προσεγγίσεων, των ερευνητικών αποτελεσµάτων, των συµπερασµάτων και της επεξεργασίας εργαλείων που προέκυψαν από τις ερευνητικές εργασίες, συµπεραίνεται σαφώς η αναγκαιότητα ανάπτυξης πρακτικών για τη διαπίστωση και την παρακολούθηση των επιδράσεων στον αστικό ιστό από τις χωρικές επεµβάσεις οι οποίες υλοποιούνται µε αστικό σχεδιασµό (urban design) και προσδιορίζονται στο πλαίσιο προγραµµάτων αστικής πολιτικής. Οι προτάσεις αναφέρονται: (α) στην προώθηση της ερευνητικής διάστασης του γενικότερου πλαισίου εργασιών αστικού σχεδιασµού και των προϊόντων τους, (β) στην προώθηση της οικολογικής-πολιτιστικής διάστασης της αστικής ανάπτυξης µέσω του αστικού σχεδιασµού, (γ) στην ενίσχυση των διαδικασιών αστικού σχεδιασµού µέσω της θεσµοθέτησης της µελέτης κοινωνικών επιπτώσεων για τις επεµβάσεις αστικού σχεδιασµού, του εµπλουτισµού της διαδικασίας αρχιτεκτονικού διαγωνισµού, της διαδικασίας διερεύνησης µε διαβούλευση της αναγκαιότητας και των προοπτικών των αστικών επεµβάσεων, και (δ) στην καθιέρωση διαδικασιών παρακολούθησης της πραγµατικότητας σχετικά µε τις αλλαγές του αστικού χώρου µε µεθοδολογίες και εργαλεία για τη χρήσης, στο επίπεδο των δήµων, που στόχο έχουν τη διαπίστωση και την εκτίµηση (assessment) των κοινωνικών επιπτώσεων των επεµβάσεων αστικού σχεδιασµού.

Τα παραπάνω διαµόρφωσαν ένα σύνολο µεθοδολογιών και εργαλείων που εντάσσονται στο πλαίσιο των διεπιστηµονικών προσεγγίσεων του αστικού χώρου. Εστιάζουν στον τρόπο και τη δυνατότητα διαπίστωσης και παρακολούθησης των επιπτώσεων από τις επεµβάσεις αστικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού που αλλάζουν τον χώρο της πόλης. Συγκεκριµένα, εξετάζονται κοινωνικά σύνολα και προσεγγίζεται ο τρόπος που αυτά συσχετίζονται µε τις χωρικές αλλαγές στο επίπεδο τόσο των ίδιων των χώρων όσο και των περιοχών ένταξής τους στον τοπικό κοινωνικό και οικονοµικό ιστό. Με την οπτική της ανάγκης ελέγχου του τρόπου ανάπτυξης της σύγχρονης πόλης µε κριτήρια βιωσιµότητας / αειφορίας, οι προτάσεις στη βάση των αποτελεσµάτων των ερευνητικών εργασιών του έργου επιδιώκουν την ένταξη των διεπιστηµονικών προσεγγίσεων και πρακτικών στον προγραµµατισµό και τον σχεδιασµό συνόλων όπως και µεµονωµένων αστικών επεµβάσεων.