Αποτίμηση και σχεδιασμός δημοσίων πολιτικών στον τομέα της καινοτομίας

Η μελέτη επιδιώκει να διερευνήσει το πλαίσιο της δημόσιας πολιτικής για την καινοτομία με έμφαση στη νεοφυή επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα. Κεντρικό ερευνητικό ερώτημα είναι αν οι νεοφυείς επιχειρήσεις δύνανται να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός αναπτυξιακού προτύπου, αποτελώντας εργαλείο εξόδου από την κρίση, με προεκτάσεις και κοινωνικές, πέρα από οικονομικές. Για την απάντηση αυτού του ερωτήματος σε πρώτο επίπεδο επιδιώκεται η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης για την καινοτομία και τις νεοφυείς επιχειρήσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα. Κατόπιν ενός συνοπτικού σχολιασμού των διαρθρωτικών χαρακτηριστικών της ελληνικής οικονομίας επιχειρείται η καταγραφή των πολιτικών για την καινοτομία και τη νεοφυή επιχειρηματικότητα στη Στρατηγική «Ευρώπη 2020», όπως και του πλαισίου εφαρμογής τους στο ελληνικό πλαίσιο της δημόσιας πολιτικής. Σε επίπεδο καταγραφής της υφιστάμενης κατάστασης, σε ευρωπαϊκό επίπεδο αναλύονται εμβληματικές πρωτοβουλίες όπως η «Ένωση Καινοτομίας» και η «Ψηφιακή Ενιαία Αγορά» αλλά και το Πλαίσιο για την Επιχειρηματικότητα 2020, τα χρηματοδοτικά εργαλεία που θεσπίστηκαν από την Επιτροπή, καθώς και τα μέσα συντονισμού και δικτύωσης που έχουν μέχρι σήμερα διαμορφωθεί από τους εμπλεκόμενους δρώντες. Σε εθνικό επίπεδο καταγράφονται η δομή και τα χαρακτηριστικά των ελληνικών πολιτικών για την καινοτομία. Εκεί κεντρικό ρόλο καταλαμβάνει η περιγραφή της Εθνικής Στρατηγικής για την Έξυπνη Εξειδίκευση. Έμφαση δίνεται στη Δράση «Νεοφυής Επιχειρηματικότητα» που ήρθε στο φως της δημοσιότητας τον Φεβρουάριο του 2016. Εκεί γίνεται διάκριση της διοικητικής διάρθρωσης και των μέσων συντονισμού της Δράσης, των εμπλεκόμενων φορέων, των χρηματοδοτικών εργαλείων, των θεματικών που εμπεριέχει, της προβλεπόμενης διαδικασίας υλοποίησης και αξιολόγησης της. Κατά την ανάλυση του πλαισίου και του περιεχομένου των δημόσιων πολιτικών για την καινοτόμο επιχειρηματικότητα περιγράφεται ο κύκλος της δημόσιας πολιτικής (policy process) για την καινοτομία και τις νεοφυείς επιχειρήσεις (με έμφαση στην πολιτική για την Έρευνα, την Καινοτομία και την Τεχνολογική Ανάπτυξη, καθώς και στην αναπτυξιακή πολιτική, όπως αυτή εκφράζεται στο πλαίσιο του εκάστοτε αναπτυξιακού νόμου), από το σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων μέχρι την εφαρμογή της, διερευνώντας το ρόλο των κύριων πρωταγωνιστών, αλλά και των εμπλεκόμενων φορέων στα διάφορα στάδια, καθώς και τα εργαλεία πολιτικής και τις διαδικασίες που αξιοποιούνται. Έμφαση δίνεται και στους μηχανισμούς παρακολούθησης και αξιολόγησης των πολιτικών που επιλέγονται και εν τέλει στον έλεγχο της αποτελεσματικότητας της εφαρμογής τους αξιοποιώντας δείκτες και έρευνες σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και αναδεικνύοντας τις αδυναμίες του πλαισίου λειτουργίας του πεδίου της καινοτόμου επιχειρηματικότητας, καθώς και τα προβλήματα και τις ελλείψεις που αναφύονται στα διάφορα στάδια του κύκλου πολιτικής. Σε επίπεδο καλών πρακτικών διεξάγεται συστηματική επισκόπηση ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων σχετικά με τις δράσεις νεοφυούς επιχειρηματικότητας που έχουν σημειωθεί σε επίπεδο κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσα από τον συνδυασμό των πιο ολοκληρωμένων παρεμβάσεων και υψηλών επιδόσεων στις δύο αυτές διαστάσεις προκρίνονται τρεις καλές πρακτικές που αφορούν τα κράτη μέλη της Γερμανίας, της Σουηδίας και της Ολλανδίας. Πρόκειται για τρεις διαφορετικές πρακτικές, συμπληρωματικού χαρακτήρα, που αφορούν μέτρα συμβουλευτικής και καθοδήγησης για την εκπόνηση εγχειρημάτων νεοφυούς επιχειρηματικότητας (Γερμανία), την πραγματοποίηση δράσεων χρηματοδότησης νεοφυών επιχειρήσεων (Σουηδία) ή προγραμμάτων που συνδυάζουν τα εργαλεία της καθοδήγησης και της οικονομικής υποστήριξης (Ολλανδία). Τέλος, διερευνώνται οι προϋποθέσεις υπέρβασης των προβλημάτων και δυσλειτουργιών που κάνουν την εμφάνισή τους κατά τη διαμόρφωση και υλοποίηση της πολιτικής που αφορά στην καινοτομία και στην ανάπτυξή της στο πλαίσιο δραστηριοποίησης των νεοφυών επιχειρήσεων, δίνοντας έμφαση στην ανάγκη συνειδητοποίησής τους και αξιολόγησής τους, στον επαναπροσδιορισμό της σχετικής πολιτικής, την επιλογή των κατάλληλων μέσων υλοποίησης, τη συνδέσμευση όλων των εμπλεκομένων και εν τέλει στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας καινοτομίας και δημιουργικότητας. Παράλληλα, αναζητούνται συγκεκριμένα μέτρα/προτάσεις που μπορούν να συμβάλουν στη διαδικασία σχεδιασμού και εφαρμογής της πολιτικής για τις νεοφυείς επιχειρήσεις, στοχεύοντας στη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, στην αποτελεσματική αξιοποίηση των εργαλείων πολιτικής, στην ανάπτυξη συνεργειών – συνεργασιών και στην αναβάθμιση του ρόλου όλων των εμπλεκομένων. Η αδυναμία ύπαρξης μιας στοχευμένης πολιτικής που θέτει στο επίκεντρο τις νεοφυείς επιχειρήσεις, δεν προεξοφλεί την αποτυχία της όποιας πολιτικής που επιδιώκει την ενίσχυσή τους, λαμβάνοντας υπόψη ότι και η καινοτομία και η επιχειρηματικότητα διατρέχουν οριζόντια διάφορες πολιτικές. Στην περίπτωση αυτή, όμως, καθίσταται αδήριτη η ανάγκη ύπαρξης αποτελεσματικού συντονισμού κατά το σχεδιασμό, τη λήψη αποφάσεων και την εφαρμογή (σε επίπεδο οργάνων και μέσων υλοποίησης) των πολιτικών που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της καινοτομίας και της νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Το κράτος οφείλει να παρεμβαίνει ρυθμιστικά στις περιπτώσεις στρεβλώσεων στην ομαλή λειτουργία της αγοράς, ενώ εν γένει να παραμένει υποστηρικτικό στην καινοτόμο διαδικασία και επιχειρηματικότητα, στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού. Σημαντική είναι η υποστήριξη στις επιχειρήσεις, όχι μόνο στην αρχή, αλλά και στη συνέχεια της λειτουργίας τους. Πάνω απ’ όλα κρίνεται κρίσιμη η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, προκειμένου να εντοπιστούν τα προβλήματα στην επιχειρηματική καινοτομία και να αναζητηθούν λύσεις σε θεσμικό, οργανωτικό και εφαρμοστικό επίπεδο που θα υπερκεράσουν τα εμπόδια και τις αδυναμίες του οικοσυστήματος της νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Η ανάπτυξη της καινοτομίας και της νεοφυούς επιχειρηματικότητας συνιστά μοχλό για τη διαμόρφωση ενός εθνικού αναπτυξιακού μοντέλου και εργαλείο εξόδου από την κρίση με προεκτάσεις και οικονομικές και κοινωνικές. Η ανάκαμψη της οικονομίας δεν μπορεί να προέλθει μόνο από τη μείωση των δαπανών και τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Χρειάζεται, μεταξύ άλλων, η ανάπτυξη ενός συστήματος καινοτομίας και νεοφυούς επιχειρηματικότητας που θα στηρίζεται στην υιοθέτηση στοχευμένων και συνεκτικών μέτρων που θα αφορούν στη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου και του επιχειρηματικού περιβάλλοντος για τις καινοτόμες επιχειρήσεις, στην ανάπτυξη των χρηματοδοτικών εργαλείων, στην αναβάθμιση της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης, στη διευκόλυνση της δικτύωσης και της συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκομένων διασφαλίζοντας τη συνδέσμευσή τους και τη διασύνδεση της έρευνας και της καινοτομίας με την αγορά, αλλά και στην αλλαγή της επιχειρηματικής κουλτούρας και της νοοτροπίας που επικρατεί εν γένει στην κοινωνία μέσω της εκπαίδευσης και των δράσεων διάχυσης της γνώσης και της πληροφόρησης. Αν και οι επιδόσεις της Ελλάδας στον τομέα της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας χρήζουν βελτίωσης, κάποια βήματα έχουν γίνει. Υπάρχει ένα σύστημα καινοτομίας, καθώς και προσπάθειες, χρηματοδοτικής κυρίως, ενίσχυσης των νεοφυών επιχειρήσεων. Αυτό που απαιτείται είναι να αντιμετωπιστούν τα κενά που παρατηρούνται στον κύκλο δημόσιας πολιτικής, προκειμένου αυτή να καταστεί πιο αποτελεσματική, επιτυγχάνοντας τους στόχους της και διαμορφώνοντας ένα θετικό αντίκτυπο όχι μόνο στους άμεσα αποδέκτες της, αλλά και ένα περιβάλλον ευνοϊκό και ανταγωνιστικό για την προώθηση της επιχειρηματικότητας και της ανάπτυξης και εν τέλει την επίτευξη της οικονομικής και κοινωνικής ευμάρειας.