Περιγραφή ερευνητικού αντικειμένου: Τα τελευταία έτη, το ελληνικό σύστημα ασύλου βρίσκεται υπό διαρκή και ασφυκτική πίεση, η οποία εντάθηκε εντός του 2015 με τις ασυνήθιστα μεγάλες προσφυγικές ροές. Οι ροές αυτές έθεσαν σε αυστηρή δοκιμασία το υφιστάμενο πλαίσιο διαχείρισης. Στόχος του παρόντος υποέργου είναι να προχωρήσει σε αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης, αναφορικά με την ελληνική πολιτική χορήγησης ασύλου. Θα αποτιμηθεί η αναμόρφωση του ελληνικού θεσμικού πλαισίου που επήλθε με το Ν. 3907/2011, ενώ ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στις εξελίξεις εντός του 2015 και τις συνέπειές τους.

Περιγραφή ερευνητικού αντικείμενου: Η διερεύνηση του θεραπευτικού, ψυχαγωγικού, αλλά και του ευρύτερα ρόλου ευαισθητοποίησης των διαφόρων μορφών της Τέχνης με αφορμή το προσφυγικό ζήτημα. Τα τελευταία χρόνια η εντατικοποίηση του μεταναστευτικού φαινομένου, η μετάλλαξή του σε έντονα προσφυγικό ζήτημα και οι επιπτώσεις , κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές, που επιφέρει , αποτελούν ερέθισμα για τους δημιουργούς. Έτσι, έχουν εμφανιστεί αντιδράσεις του ευρύτερου καλλιτεχνικού κόσμου σχετικά, οι οποίες καταθέτουν το δικό τους προβληματισμό μέσα από τα έργα που δημιουργούν. Στη συνέχεια τα έργα αυτά διαχέονται στο κοινό, λειτουργώντας θεραπευτικά, ευαισθητοποιώντας, δίνοντας κατευθύνσεις και προβληματισμούς πολιτικής και εντέλει συμβάλλουν στο διαπολιτισμικό διάλογο. Σκοπός της έρευνας είναι να αναδείξει το πολιτισμικό κεφάλαιο που δημιουργείται με αφορμή το προσφυγικό ζήτημα στη χώρα μας είτε ως εγχώρια παραγωγή, είτε ως εισαγόμενη πολιτιστική κατανάλωση.

Ζητούμενο της διερεύνησης σε επιλεγμένους χώρους παραμονής στην Αθήνα είναι η κριτική παρατήρηση και καταγραφή του είδους και του περιεχομένου των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στους πρόσφυγες και στους “γηγενείς”, μέσα από τη διερεύνηση αφενός της υλικής (τυπικής και άτυπης) οργάνωσης των χώρων και αφετέρου της “ατμόσφαιρας” που τους χαρακτηρίζει. Η βασική υπόθεση στην οποία στηρίζεται μία τέτοιου τύπου διερεύνηση είναι ότι, παρά την προσωρινότητα και τη ραγδαία μεταβαλλόμενη φυσιογνωμία των χώρων υποδοχής (ή μάλιστα εξαιτίας τους), οι χώροι αυτοί δεν είναι τυχαίοι σταθμοί και περιέκτες των προσφυγικών “ροών”, αλλά σκηνές όπου διαφορετικοί δρώντες διαπραγματεύονται και παρουσιάζουν ποικίλες (συμπληρωματικές ή ανταγωνιστικές) εκδοχές και νοήματα της προσφυγιάς. Ταυτόχρονα, αντίθετα προς τις συνήθως πρόχειρες αναπαραστάσεις περί ανομίας και διάρρηξης των κοινωνικών ιστών, η μετακίνηση των προσφύγων, όπως φανερώνεται στους τόπους προσωρινής παραμονής, περιέχει και αδιάκοπες προσπάθειες διατήρησης των κοινωνικών δικτύων, από κοινού αντιμετώπισης  των επειγουσών αναγκών, συλλογικής διαπραγμάτευσης των συναισθημάτων. Με άλλα λόγια, η προσωρινή παραμονή αντιμετωπίζεται ως μία μορφή (οριακής έστω) κατοίκησης, που μπορούμε να θεωρήσουμε ως κατοίκηση εν κινήσει. Ο βασικός στόχος είναι τελικά να εντοπιστούν τα νοήματα αυτής της κατοίκησης, τα οποία μπορούν να αντιμετωπιστούν ως ενδείξεις της πορείας ενσωμάτωσης των προσφύγων στο προσεχές μέλλον – ή τουλάχιστον των διαφόρων προδιαθέσεων σχετικά με την ενσωμάτωση.

Το ερευνητικό αυτό εγχείρημα στηρίζεται σε μια προσωπική εμπειρία του ερευνητή, καθώς αφορά σε περιστατικά που ο ίδιος βίωσε σ’ ένα από τα νησιά εισόδου προσφύγων στην Ελλάδα, τη Λέσβο. Από την πλευρά της μεθοδολογικής προσέγγισης, ξεφεύγει των κλασικών μεθοδολογικών αρχών της επιτόπιας συμμετοχικής παρατήρησης και εστιάζει περισσότερο στο ζήτημα των προκλήσεων, των συναισθηματικών περιορισμών και ηθικών διλημμάτων τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει ένας ανθρωπολόγος στο εθνογραφικό πεδίο.

Σκοπός της μελέτης είναι η διερεύνηση σε τοπικό επίπεδο των συνθηκών παραγωγής, διάχυσης και εδραίωσης μυθικών ιστοριών για τον ξένο και στο πως αυτές συσχετίζονται με σύμβολα και εικόνες που συντελούν στο να εκλαμβάνονται ως αληθινές. Επίσης, το ερευνητικό ενδιαφέρον εστιάζεται στον τρόπο με τον οποίο αυτές οι μυθικές ιστορίες συνδέονται με τη συγκρότηση συλλογικοτήτων και προάσπισης συμφερόντων της κοινωνίας υποδοχής, έναντι του «διαφορετικού άλλου». Τα εμπειρικό υλικό της μελέτης, αντλείται από έρευνα πεδίου σε νησί του Βορειοανατολικού Αιγαίου –Λέσβος– στη βάση συμμετοχικής παρατήρησης.

Αντικείμενο της μελέτης είναι η «ανάγνωση» των εμπειριών των διαμορφωτών της κοινής γνώμης (δημοσιογράφων του ημερήσιου τύπου – ανταποκριτών κλπ.) αναφορικά με το προσφυγικό ζήτημα στην τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα και η μεταγραφή των σχετικών δημοσιευμάτων τους. Μας ενδιαφέρει η αποκωδικοποίηση των αναπαραστάσεων του προσφυγικού ζητήματος όπως αυτές εκφέρονται στο δημοσιογραφικό λόγο καθώς και οι τρόποι και τα μέσα δημιουργίας και αναπαραγωγής τους. Πρόκειται για μια έμμεση προσέγγιση των εμπειριών των προσφύγων μέσα από την οπτική της αναμετάδοσής τους από μια ειδική περίπτωση των ΜΜΕ.  

Το σύγχρονο προσφυγικό φαινόμενο στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται από μαζική μετακίνηση πληθυσμών προερχόμενων κυρίως από χώρες της Ασίας και της Αφρικής που αντιμετωπίζουν συρράξεις, φαινόμενα τρομοκρατίας, ακραία φτώχεια, κλιματικές καταστροφές. Η οξύτητα και η διάρκεια των ιστορικών διαδικασιών που το προκαλούν, η μαζικότητά του και η πληθώρα χωρών από τις οποίες προέρχονται τα ρεύματα αυτά, αποτελούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Σήμερα είμαστε μάρτυρες ενός φαινομένου σε πλήρη εξέλιξη, οι παράμετροι του οποίου αλλάζουν καθημερινά. Στη φάση αυτή ο κοινωνικός επιστήμονας καλείται να λειτουργήσει στο εσωτερικό μιας φλέγουσας και ρευστής πραγματικότητας. Οι εξαιρετικές αυτές συνθήκες κάνουν συχνά την εμπειρική προσέγγιση του φαινομένου ιδιαίτερα δύσκολη. Εφικτή όμως και επιτακτική παρουσιάζεται η ανάγκη παρακολούθησης του φαινομένου. Η προτεινόμενη συγκρότηση στο ΕΚΚΕ ενός Παρατηρητηρίου του σύγχρονου προσφυγικού φαινομένου στόχο έχει τη συλλογή, τεκμηρίωση και οργάνωση πληροφοριών σε ανοιχτές βάσεις δεδομένων με δυνατότητες πολλαπλών χρήσεων και επεξεργασιών. Μέσω του υλικού αυτού θα γίνει δυνατή η παρακολούθηση της εξέλιξης του φαινομένου και της συνολικής πολιτικής, θεσμικής και κοινωνικής «αντίδρασης» σ’ αυτό των οργάνων της ΕΕ, των μελών της και ειδικότερα της ελληνικής πολιτείας και κοινωνίας. Στόχος είναι η δημιουργία μιας δομής που θα συλλέγει σε συστηματική βάση πληροφορίες και θα διαχέει τις πληροφορίες αυτές σε δίκτυο ενδιαφερόμενων φορέων. Παράλληλα, το Παρατηρητήριο θα αποτελεί το ίδιο εργαλείο έρευνας δίνοντας τη δυνατότητα χρονικού, χωρικού και θεματικού συσχετισμού των δεδομένων του.