Διερευνώντας την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση στην Ελλάδα

Το βιβλίο Διερευνώντας την Πράσινη και Ψηφιακή Μετάβαση στην Ελλάδα είναι ένας συλλογικός τόμος με τριανταεπτά συγγραφείς, δύο επιμελητές και εικοσιένα άρθρα ταξινομημένα σε τέσσερις ενότητες. Αποτελεί ταυτόχρονα μια αφετηρία και έναν τερματισμό της Έρευνας για την Πράσινη και Ψηφιακή Μετάβαση, μίας πανελλαδικής ποσοτικής κοινωνικής έρευνας με προσωπικές συνεντεύξεις για τη διττή μετάβαση σε τυχαίο και αντιπροσωπευτικό δείγμα 5.010 ατόμων και νοικοκυριών στις 13 περιφέρειες της χώρας που διενεργήθηκε κατά το πρώτο εξάμηνο του 2025. Το ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο της έρευνας, που αποτελούνταν από 170 ερωτήσεις (138 για το αντικείμενο των μεταβάσεων και 32 για τα χαρακτηριστικά των ερωτώμενων) τέθηκε διά ζώσης στα ερευνώμενα άτομα σε συνεντεύξεις διάρκειας κατά μέσο όρο 50 λεπτών της ώρας. Αυτός ο πολύς χρόνος από πολλά άτομα για πάρα πολλές απαντήσεις έρχεται να βρει ένα πρώτο αντίκρισμα σε αυτό το βιβλίο. Διερευνώντας την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση στην Ελλάδα οι επιστήμονες, ακαδημαϊκοί και ερευνητές, έρχονται αντιμέτωποι πρώτα απ’ όλα με διάφορα αυτονόητα, απλά και σύνθετα. Ορισμένα τους ανήκουν, ορισμένα ανήκουν στα ερευνώμενα άτομα, και άλλα είναι κοινά. Δεν έχουν όλα την ίδια σημασία, όμως, είναι συχνά σημαντικά. Ήδη από την έκδοση με τίτλο Η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση στην Ελλάδα: Έκθεση ερευνητικών αποτελεσμάτων και τις σχετικές αναλύσεις διαφαίνεται πως υπάρχει μια μεγάλη πλειονότητα στην Ελλάδα που δεν θεωρεί ότι η κλιματική κρίση είναι μια απάτη, υπάρχει, όμως, και μια καθόλου αμελητέα μειονότητα που το θεωρεί ή τουλάχιστον είναι αδιάφορη. Για το ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των ατόμων του δείγματος, απολύτως ισομερώς θεωρείται πως είναι τόσο καλό για την ανθρωπότητα όσο και κακό. Την ίδια στιγμή, το ίδιο δείγμα ατόμων θεωρεί πως η χώρα κινείται μάλλον προς τη σωστή κατεύθυνση όσον αφορά τον ψηφιακό μετασχηματισμό, ενώ δεν φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο αναφορικά με την πράσινη μετάβαση, για την οποία οι γνώμες τριχοτομούνται ανάμεσα στη σωστή, τη λάθος και την ούτε σωστή ούτε λάθος κατεύθυνση. Η Έρευνα για την Πράσινη και Ψηφιακή Μετάβαση δημιουργήθηκε με την φιλοδοξία να μετρήσει ορισμένα αυτονόητα (περιφερειακές διαφοροποιήσεις, ηλικιακά χάσματα, κοινωνικοοικονομικές ανισότητες κ.ά.) αλλά και να αναμετρηθεί με ορισμένα μη αυτονόητα. Το ίδιο το αντικείμενο, εκείνο της διττής μετάβασης, είναι που προτάσσει μια τέτοια διπλή φιλοδοξία. Διότι επιστημολογικά δεν αντλεί μέχρι σήμερα από κάποιες βαθιές καταβολές. Μεθοδολογικά και τεχνικά αντλεί κατά πολύ από άλλα παραδείγματα δίχως να συνεισφέρει κατ’ ανάγκη με μια σχετική αυτονομία. Οντολογικά η διττή μετάβαση γίνεται ευλόγως περισσότερο κατανοητή ως δύο ασύγχρονες μεταβάσεις παρά σαν μία, διακριτή από άλλες έννοια. Η διττή μετάβαση (ή διπλή, όπως με ευκολία επικράτησε στη διάρκεια της έρευνας πεδίου κατά τις συνεντεύξεις μεταξύ ερευνώμενων ατόμων και συνεντευκτών) είναι καταρχήν ένα ζήτημα πολιτικής. Καθόλου αυτονόητο και, ίσως, εξαιρετικά πολύπλοκο, εφόσον συμπεριληφθούν όλα τα πιθανά σημεία όπου εδράζεται και στα οποία θα μπορούσε να επεκταθεί. Η πράσινη μετάβαση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι σε θέση να αλλάξουν τον κόσμο, μαζί ή και χωριστά, έναν κόσμο, όμως, που αλλάζει ούτως ή άλλως. Μια Ευρώπη που ισορροπεί επικίνδυνα ανάμεσα σε ένα πράσινο μέλλον και μια εκ νέου κούρσα στρατιωτικών εξοπλισμών ή μεταξύ μιας νέας, γενναίας ψηφιακής εποχής και παλαιών, ναρκοθετημένων τεχνολογικών περιφράξεων. Για την Ελλάδα, όπως και για άλλες χώρες, αυτονοήτως υπάρχουν ευκαιρίες και κίνδυνοι. Μη αυτονόητη παραμένει τόσο η συνολική στρατηγική όσο και οι επιμέρους στόχοι. Ίσως είναι αυτό το κρίσιμο σημείο όπου τα κεφάλαια που ακολουθούν μπορούν να συνεισφέρουν σε έναν βαθμό διερευνώντας το παρελθόν, το παρόν και πιθανά μέλλοντα για περισσότερη ανθεκτικότητα, συμπερίληψη και ανάπτυξη στη διαδρομή προς μια δίκαιη πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, όπως άλλωστε είναι και ο τίτλος της εμβληματικής δράσης που φιλοξενεί την έρευνα. Το σύνολο των συγγραφέων σε αυτόν τον συλλογικό τόμο έχει εμπλακεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ενεργά στην διεξαγωγή της Έρευνας για την Πράσινη Μετάβαση ή/και την εξέλιξη της Εμβληματικής Δράσης «Ανθεκτικότητα, συμπερίληψη και ανάπτυξη: προς μια δίκαιη πράσινη και ψηφιακή μετάβαση των ελληνικών περιφερειών».1 Πρόκειται αναμφίβολα για μια διεπιστημονική ομάδα με πολλαπλές εξειδικεύσεις, η οποία εργάστηκε συλλογικά παραδίδοντας, μεταξύ άλλων, τη συγκεκριμένη εργασία προς τα μέλη της ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας, τους αρμόδιους φορείς χάραξης πολιτικής καθώς και στο ευρύτερο κοινό. Ιδιαίτερα προς όσες και όσους ενδιαφέρονται, ανησυχούν και ελπίζουν πως οι μικρές και μεγάλες μεταβάσεις μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Αξίζει να σημειωθεί πως η εργασία αυτή συνδέεται αναπόσπαστα με τα υψηλής ποιότητας δεδομένα από την έρευνα για τη διττή μετάβαση, στα οποία εδράζεται σε πολύ σημαντικό βαθμό.2 Είναι, με έναν τρόπο κατεξοχήν σειριακό, η επόμενη έκδοση από την πρώτη έκθεση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, γεγονός που αναδεικνύεται λειτουργικά διαμέσου των εμπειρικών αναλύσεων, των επεξεργασιών, των πινάκων και των γραφημάτων στα κείμενα που ακολουθούν.